GÜZEL’DEN SIRADIŞI BİR YAZI

4 Haziran 2021 10:27 | Son Güncellenme: 4 Haziran 2021 15:19

Sadece ülkesinde değil, dünya çapında bir şair olan Nazım Hikmet’i, ölümünün 58’inci yıldönümünde kaleme alan Erzurum Kalkınma Vakfı (ERVAK) Başkanı Eczacı Errdal Güzel, büyük şairin özellikle Erzurum ile ilgili düşüncelerini okurları ile paylaştı. Nazım Hikmet’i, “Türkçe’nin en büyük şairlerinden birisi” olarak nitelendiren Güzel’in sıradışı diye tanımlanabilecek yazısını biz de erzurumdanhaberler olarak paylaşalım istedik…

***

TAŞIDIĞI fikirler yüzünden ömrünün en güzel 13 yılını hapishane köşelerinde, demir parmaklıklar ardında geçiren ve çok sevdiği ülkesinde değeri bilinmeyen Nâzım Hikmet, Türkçe‘nin en büyük şairlerinden birisidir.

Uluslararası bir üne sahip olan Nâzım Hikmet‘in kendi ülkesinde anlaşılamaması ve çeşitli bahanelerle hapishanelerde tutulması baskıcı ve otoriter bir yönetim anlayışının utanç verici uygulamasıdır.

Bursa, İstanbul, Çankırı ve Ankara hapishanelerinde uzun yıllar yatan Nâzım‘ın mahpusluk hayatına ait çok sayıda hatırası bulunmaktadır.

Komünist yaftasından dolayı mahpusların uzak durduğu Nâzım, her türlü olumsuz şartlara rağmen, bulunduğu ortamı etkilemeyi bilmiş, özellikle uzun süre yattığı Bursa Cezaevi‘ni bir okula, atölyeye çevirmiş, İbrahim Balaban gibi bir ressamı ve Orhan Kemal gibi ünlü bir yazarı sanat ve edebiyat dünyasına kazandırmıştır.

Kendi ülkesinde vatan haini muamelesi yapılan Nazım Hikmet‘in yurt dışında özellikle de Sovyet Rusya‘nın esareti altında bulunan Türk Dünyası‘n da en büyük milli şair olarak bilinmesi izahı güç bir çelişkidir. Vatandaşlıktan çıkartılan Nazım Hikmet‘in yıllar sonra tekrar vatandaşlığa kabul edilmesi bu çelişkinin somut bir göstergesidir.

Bursa Cezaevi‘ndeyken teftişe gelen bir müfettişin Nâzım ile arasında geçen konuşma, o günlerden bugüne gelinen nokta açısından Nâzım‘ı haklı çıkaran güzel bir hatıradır.

Müfettiş, Nâzım’ı makamına çağırıp, alaycı bir tavırla “Nazım Hikmet sen misin?” der ve ona küçümseyici bir şekilde bakar, ayakta bekletir.

Bu durumu hazmedemeyen Nazım, müfettişe “Ömer Hayyam’ı tanıyor musunuz?” diye sorar. Müfettiş “Ömer Hayyam’ı kim tanımaz? Elbette ki tanıyorum.” diye cevap verince, Nazım bu defa, “Ömer Hayyam zamanında İran hükümdarı kimdi, biliyor musunuz?” diye bir başka soru daha sorar.

Müfettiş cevap veremez. Nazım, “Sanatçıyı hatırladınız ama, hükümdarı hatırlamadınız. Yıllar sonra dünya beni unutmayacak ama, sizi ve adalet bakanını asla hatırlamayacak” der ve arkasını dönüp odadan çıkar.

Zaman, Nâzım’ı haklı çıkarmış ve yıllar sonra yaşanan bu sahne gerçek olmuştur. Bursa Cezaevi’nde bulunduğu sırada Erzurumlu mahkumlardan, Erzurum hakkında bilgi toplayan Nâzım’ın şiirlerinde, Erzurum’u defalarca gören ve bu şehirde yaşayan biri gibi Erzurum’u anlatması, onun sanatçı sezgisini göstermesi açısından çok anlamlıdır.

“Kuvâyı Milliye Destanı”nda Erzurum’dan ve Erzurumlu’dan övgü ile bahseden Nâzım Hikmet, “Erzurum Yaylası’nı türkülerinden tanıyorum” diyerek, hiç görmediği Erzurum’u, görmüş, yaşamış gibi anlatır.

Anadolu’da yakılan türkülerin mânâ derinliklerinde insanımızın kültür birikiminin bir nevi genetik şifreleri gizlidir. Hülâsa türküler üretildiği coğrafyanın kültürel özelliklerini taşır ve anlatır.

Bu açıdan değerlendirildiğinde, Erzurum türkülerinin son derece zengin olduğu görülmektedir ki Nâzım,”Yürek boynun büker Erzurum türkülerine” diyerek bu konudaki düşüncesini dile getirir ve haklı olarak Erzurum’u türkülerinden tanıdığını ifade ederken, aynı zamanda Erzurum türkülerinin taşıdığı kültürel zenginliğe vurgu yapar.

Bilindiği üzere Erzurum, Milli Mücadele yıllarında adından sıkça bahsedilen illerin başında gelmektedir.

23 Temmuz Erzurum Kongresi ile bağımsız Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerinin atıldığı Erzurum, Nâzım’ı etkilemiş, Kuvayı Milliye Destanı’nda bu düşüncelerini çok güzel bir şekilde dile getirmiştir.

“- 919Temmuzu’nun 23üncü günü

Pek mütevazi bir mektep salonunda

nikad etti Erzurum Kongresi.

Erzurumun kışı zorludur balam,

Tandırında tezek yakar Erzurum,

Buz tutar yiğitlerin bıyığı

Ve geceleyin karlı ovada

Kaskatı katılaşmış donmuş görürsün karanlığı.

Erzurumda kavaklar balam,

Erzurumda kavaklar tane tane,

Kavaklarda tane tane yapraklar.

Ve terden ve toz dumandan ve sinekten geçilmez.

Erzurumda yaz gelip de bastı mıydı sıcaklar.

Erzurumun düzdür, topraktır damı.

Erzurumun güzelleri giyer balam,

İncecik ak yünden ehramı.

Yürek boynun büker,balam,

Erzurumlu türkülere.

Halim selimdir Erzurumun adamı

Ve lâkin dönmesin gözü bir kere !…

Erzurumda on dört gün sürdü kongre:

Orda,mazlum milletlerden bahsedildi

Bütün mazlum milletlerden

Ve emperyalizme karşı dövüşlerinden onların.

Orda,bir Şürayı Milliden bahsedildi,

İradei Milliyeye müstenit bir Şürayı Milliden

Buna rağmen,

Âsi gelmeyelim diyenler vardı,

makamı hilâfet ve saltanata.

Hatta casuslar vardı içerde.

Buna rağmen,

bütün aksâmı vatan bir küldür denildi.

kabul olunmaz denildi,

Manda ve Himaye

Buna rağmen,

İstanbulda birçok hanımlar,beyler,paşalar,

Türk halkından kesmişlerdi umudu.

Yağdırıldı telgraflar Erzuruma:

Amerikan mandası altına girelim, diye.

istiklâl, diyorlardı, şâyanı arzu ve tercihtir, amma

Bu gün bu diyorlardı mümkün değil,

Birkaç vilayet,diyorlardı,kalacak elde,

Şu halde,diyorlardı,şu halde,

Memâliki Osmaniyenin cümlesine şamil

Amerikan mandaterliğini talep etmeği

Memleket için en nâfi

Bir şekli hal kabul ediyoruz.

Fakat bu şekli halli kabul etmedi Erzurumlu.

Erzurumun kışı zorludur balam,

Buz tutar yiğitlerin bıyığı.

Erzurumda kaskatı,dimdik ölür adam,

Kabullenmez yılgınlığı.

Nâzım Hikmet türkülerden tanıdığını söylediği Erzurumun milli heyecanını,vatan sevgisini,zorlu kışını anlattığı gibi Dadaşlık kavramının özelliklerini taşıyan Erzurumun yiğitlerinden de sitayişle bahseder.

Vatansever, serdengeçti, yiğit ve mert bir Erzurum delikanlısını Deli Erzurumlu lâkabı ile mısralara dökmüştür:

İnanılmayacak kadar büyük ayaklı adam

Memlekette toprağını ve tek öküzünü

İhtiyar bir muhacir karısına bıraktığı için

Kardeşleri onu mahkemeye verdiler

Ve bölükte arkadaşlarının yerine nöbete kalktığı için

Ona Deli Erzurumlu dediler

Deli Erzurumlu (İbrahim Çavuş)

Sonra,31 Ağustos günü

Ordularımız İzmire doğru yürürken

Serseri bir kurşunla vurulan

Deli Erzurumluydu.

Devrildi.

Kürek kemikleri altında toprağı duydu.

Baktı yukarı,

baktı karşıya.

Gözler hayretle yandılar:

Önünde,sırtüstü,yan yana yatan postalları

Her seferinkinden kocamandılar.

Ve bu postallar daha hayli bir zaman

Üzerlerinden atlayıp geçen arkadaşların arkasından

Seyredip güneşli gökyüzünü

İhtiyar bir muhacir karısını düşündüler.

Sonra

Sonra, sarılıp ayrıldılar birbirlerinden

Ve deli Erzurumlu ölürken kederinden

Yüzlerini toprağa döndüler.

1901 yılında Selanikte doğan ve Bahriye Mektebi mezunu olan Nâzım Hikmet, kendini,

Ben bir insan,

ben, Türk şairi komünist Nâzım Hikmet ben,

Tepeden tırnağa iman,

Tepeden tırnağa kavga, hasret ve ümitten ibâret ben diye tanımlar.

Hayatı bir serüven olan ünlü şair, orduyu ve donanmayı isyana teşvik ve gizli örgüt kurma suçlarından tutuklanmış ,28 yıl 4 ay hapis cezasına mahkûm edilmiş ,14 Temmuz 1950 yılında çıkan genel aftan faydalanarak özgürlüğüne kavuşmuş. Askerliğine karar aldırmayı riskli gördüğünden 17 Haziran 1951 yılında ülkeden ayrılıp Romanya üzerinden Moskovaya gitmiş, 25 Temmuz 1951 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile Türk Vatandaşlığından çıkarılmış ve eserleri 1965 yılına kadar yasaklanmıştır.

2009 yılında bakanlar kurulu kararı ile tekrar Türk Vatandaşlığına alınan Nâzım Hikmet, 3 Haziran 1963 yılında Moskovada kalp krizinden vefat etmiş,Anadoluda bir köy mezarlığına gömün beni !.. diye vasiyet etmiş olsa da Moskovadaki Novodeviçi Mezarlığına defnedilmiştir.

Kaynakça.

-Nâzım Hikmet,Kuvâyı Milliye,YKY,İstanbul,2008

-Nâzım Hikmet,Büyük İnsanlık,YKY,İstanbul,2011

ETİKETLER: #nazımhikmet#kuvaimilliye#siir#erzurum